Χριστούγεννα 1914

Πρόσφατα ξαναείδα το Καλά Χριστούγεννα (Joyeux Noël) του Christian Carion. Ένα αντιπολεμικό έργο, συγκινητικό, αλλά και λίγο μελό για τα γούστα μου -μια Amelie για τους πολιτικά ενταγμένους. Του λείπει η καυστική και αυστηρή ματιά του Στάνλεϊ Κιούμπρικ στο Paths of Glory (Σταυροί στο Μέτωπο) – από τα δύο-τρία καλύτερα αντιπολεμικά έργα όλων των εποχών.

Ωστόσο, το Καλά Χριστούγεννα παρουσιάζει με επιτυχία τη βασική, και απίθανη, ιστορία μιας άτυπης εκεχειρίας μεταξύ στρατιωτών από τα αντίπαλα χαρακώματα κατά τη διάρκεια των πρώτων Χριστουγέννων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι στρατιώτες μοιράστηκαν φαγητά, εμπειρίες και κάλαντα, και σε μερικές περιπτώσεις έπαιξαν και ποδόσφαιρο. Δανείστηκαν εργαλεία ο ένας από τον άλλο για να επισκευάσουν τα χαρακώματά τους και είχαν την ευκαιρία να θάψουν τους νεκρούς.

Έχει ξεφυτρώσει, όπως ήταν αναμενόμενο, αρκετή μυθολογία γύρω από το επεισόδιο. Αλλά μερικά πράγματα μπορούμε να τα ισχυριστούμε με σχετική ασφάλεια. Το πρώτο είναι ότι η πρωτοβουλία ήρθε από τα κάτω, από απλούς φαντάρους δηλαδή. Το δεύτερο είναι ότι το φαινόμενο ήταν αρκετά γενικευμένο, με πολλές εστίες. Όταν κατάλαβαν τις διαστάσεις, οι αξιωματικοί αποφάσισαν είτε να κάνουν τα στραβά μάτια είτε να συμμετάσχουν.

Επιπλέον, δεν τελείωσε απότομα. Σε πολλές περιπτώσεις, μας λέει ο Frank Richards (στο ιστορικό περιοδικό του BBC, το 2000), η εκεχειρία κράτησε μέχρι να αντικατασταθούν οι στρατιώτες για μερικές μέρες άδειας ή μέχρι να επαναληφθούν οι εχθροπραξίες με την προηγούμενη ένταση. Με λίγα λόγια, η εκεχειρία είχε τη δική της δυναμική: για να τελειώσει, χρειάστηκε αυταρχική παρέμβαση από τα πάνω.

Το επεισόδιο φέρνει πολλές σκέψεις για το πώς θα μπορούσε να ήταν αλλιώς ο κόσμος στο παρελθόν, αλλά και στο μέλλον. Μόλις τέσσερις μήνες πριν, τον Αύγουστο του 1914, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είχαν ψηφίσει, στα αντίστοιχα κοινοβούλιά τους, τις στρατιωτικές δαπάνες για να ξεκινήσει μια αιματηρή σύγκρουση, που το μέγεθος της καταστροφής που θα επέφερε δεν ήταν ακόμη καθόλου σαφές εκείνα τα πρώτα Χριστούγεννα.

Στο δίλημμα, αν είμαστε με την τάξη μας ή με το έθνος μας, η απόφαση ήταν συντριπτικά υπέρ της δεύτερης επιλογής. Μια ιστορική απόφαση που σημάδεψε όλη τη μετέπειτα ιστορία της αριστεράς.

Και για τις ήττες της αριστεράς μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι έπαιξε σημαντικότερο ρόλο και από την καθίδρυση του σταλινισμού και από το γεγονός ότι η αριστερά δεν μπόρεσε να σταματήσει την άνοδο του φασισμού. Και σήμερα τίθεται αυτό το δίλημμα. Θα μπορέσει η αριστερά να προτάξει τον διεθνισμό σε αυτή την κρίση, να αναζητήσει υπερεθνικές λύσεις για υπερεθνικά προβλήματα; Να βρει τι ενώνει, για παράδειγμα, τον κόσμο της εργασίας στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ιταλία, αλλά και στη Γερμανία;

Το επεισόδιο, επίσης, μας θυμίζει ότι οι στιγμές εκεχειρίας δεν κρατάνε πολύ και οι δυνάμεις του αυταρχισμού γρήγορα αντιδρούν για να αποκατασταθεί η προηγούμενη τάξη πραγμάτων. Θα επιτρέψουμε στη δική μας εποχή να εξαντληθούν -είτε από κόπωση είτε από απογοήτευση για το κατά πόσο η πολιτική μπορεί, εντέλει, να αλλάξει τα πράγματα- όλα τα θαυμάσια πειράματα αντίστασης, αλληλεγγύης και εναλλακτικού παραδείγματος που λαμβάνονται, όπως και το 1914, από τα κάτω;

Μετά το 2008, οι κυρίαρχες δυνάμεις έχουν να επιδείξουν εντυπωσιακή ενότητα στα βασικά. Μπορεί να διαφωνούν για το μέγεθος της «αναγκαίας» λιτότητας ή για το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις τράπεζες.

Αλλά αυτό δεν εμπόδισε να αντιμετωπίσουν με σθένος τον κόσμο της εργασίας και να αντισταθούν σε κάθε σκέψη για αλλαγή της πολιτική ατζέντας. Μέχρι στιγμής οι από κάτω δεν έχουν καταφέρει παρόμοια συσπείρωση δυνάμεων. Το 2012 ίσως αποτελέσει την πιο σημαντική χρονιά.

Ποιες κοινωνικές δυνάμεις θα είναι περισσότερο ενωμένες για τη διαμόρφωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ατζέντας των επόμενων ετών; Από αυτό το ερώτημα πολλά θα κριθούν.

Και το κόστος της αποτυχίας θα είναι μεγάλο. Στο Σταυροί στο Μέτωπο, που επίσης βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, φιλόδοξος Γάλλος στρατηγός διατάζει μια αυτοκτονική επίθεση και, μετά από την παταγώδη αποτυχία, επιλέγει τρεις (τυχαίους) στρατιώτες να πληρώσουν το μάρμαρο για δήθεν δειλία.

Και επειδή το έργο δεν είναι Hollywood, ο ευσυνείδητος συνταγματάρχης (Kirk Douglas), παρά τις γενναίες προσπάθειές του, δεν καταφέρνει να αποτρέψει την εκτέλεση των στρατιωτών. Με λίγα λόγια, η άρχουσα τάξη, και στις πιο αποτυχημένες επιλογές της, ξέρει ότι το κόστος μπορεί να το πληρώσουν αυτοί που είναι από τα κάτω. Εκτός και αν την εμποδίσουμε…

Γράφει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος – καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΠΗΓΗ: avgi.gr